مروری بر تحقیقات بیولوژی خاک و ویژگی های زیستی خاک‌های ایران

مروری بر تحقیقات بیولوژی خاک و ویژگی های زیستی خاک‌های ایران

اهمیت و قدمت خاک برزندگی و کشاورزی

بیولوژی خاک:

تاریخچه بیولوژي خاك در ایران

شکلگیري و شروع فعالیت گرایش بیولوژي

خاك در ایران را بایستی در شکلگیري رشته خاکشناسی

 ً و متعاقبا گرایش بیولوژي خاك در دانشگاههاي کشور

جستجو نمود. دانشگاه تهران در سال 1339 شمسی گروه

خاکشناسی را در دانشکده کشاورزي ایجاد نمود. دو سال

بعد، دانشگاههاي شیراز و تبریز رشته خاکشناسی را

تأسیس نمودند. سپس در سالهاي بعد دانشگاههاي دیگر

کشور اقدام به ایجاد این رشته در دانشکدههاي کشاورزي

کردند. دوره کارشناسی ارشد رشته خاکشناسی سه سال

بعد از پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی، یعنی در سال

1345 در دانشگاه تهران پذیرش دانشجو در این مقطع

آغاز گردید. دوره دکتري رشته خاکشناسی در سال 1369

در دانشگاه تهران و در سالهاي بعد در برخی دانشگاه-

هاي دیگر راه اندازي شد. بعدها ایجاد گرایش مستقلی به

نام بیولوژي و بیوتکنولوژي خاك در گروه خاکشناسی

دانشگاه تهران به تصویب رسید و از سال 1382 پذیرش

دانشجو در دوره هاي کارشناسی ارشد و دکتري در این

گرایش آغاز گردید. پس از دانشگاه تهران، دانشگاه تبریز

در سال 1383 در این گرایش پذیرش دانشجوي دکتري را

آغاز نمود. هم اکنون در چندین دانشگاه دیگر کشور نیز

دانشجویان در گرایش بیولوژي و بیوتکنولوژي خاك در

هر دو مقطع ارشد و دکتري پذیرش میشوند (صالح

راستین1384 ،بی نام،1392 .

ارتباط خصوصیات بیولوژیک خاك با محیط:

طیف وسیعی از موجودات زنده در خاك به

عنوان مسکن طبیعی خود زندگی میکنند که نیازهاي

اکولوژیک متنوع و متفاوتی دارند. تعداد، تنوع و ترکیب

نسبی موجودات خاکزي تابعی از خصوصیات خاك

(رطوبت، تهویه، pH ،عناصرغذایی ...)، ویژگیهاي اقلیمی

و پوشش نباتی سطح خاك میباشد. بعبارت دیگر

ویژگیهاي زیستی خاك که جزء ویژگیهاي پویا و

دینامیک خاك میباشد، به نوعی بیانگر تطابق نیازهاي

موجودات خاکزي با شرایط موجود در خاك میباشد.

کشور ایران داراي اقلیم خشک و نیمه خشک

میباشد، بطوریکه متوسط بارندگی سالانه در ایران حدود

یک سوم متوسط بارندگی دنیا بوده در حالیکه تبخیر و

تعرق پتانسیل سه برابر متوسط جهانی است، به همین

دلیل محتواي مواد آلی در اکثر خاكهاي ایران ناچیز بوده

و در حدود 60 درصد اراضی کشاورزي ایران میزان کربن

آلی کمتر از یک درصد و در بیش از 84 درصد خاكها

کمتر از 5/1 درصد کربن آلی میباشد (شهبازي و

بشارتی،1392 .(اکثر موجودات خاکزي به لحاظ تغذیهاي

به گروههایی تعلق دارند که براي فعالیت و بقاء به وجود

مواد آلی در خاك وابسته هستند (هتروتروفاند)، انواع

اتوتروف که تولیدکننده مواد آلی بوده و بخش کوچکی از

جانداران خاکزي را شامل میشوند، جز در شرایط خاص

میزان ماده آلی تولیدي توسط آنها قابل توجه نیست

(صالح راستین1384 .(از طرفی مواد آلی با بهبود ویژگی-

هاي فیزیکی (افزایش تهویه، ظرفیت نگهداري آب در

خاك،...) و شیمیایی (آزادساري عناصر غذایی، جذب و

ذخیره سازي عناصر، ...) بر جمعیت و فعالیت موجودات

خاکزي نقش مهمی ایفا مینماید.

باکتريهاي همزیست(با لگومها) تثبیت کننده نیتروژن

لوبیا :در ایران مطالعات مربوط به جداسازي و

شناسایی ریزوبیوم هاي همزیست با گیاهان لگوم و

بررسی کارایی تثبیت بیولوژیک نیتروژن توسط آنها از دهه

1990 آغاز شده است. در آزمایشاتی که در سالهاي

2005-1995 انجام شد بیش از 80 سویه باکتري ریزوبیوم

همزیست لوبیا از استانهاي فارس، خراسان، مرکزي،

اصفهان، زنجان، قزوین، همدان، لرستان، چهارمحال و

بختیاري، آذربایجان شرقی و غربی و کرمان جداسازي و

شناسایی شدند. پژوهشهاي انجام شده در قالب آزمون-

هاي گلخانهاي و مزرعهاي نشان داد سویههاي کارآمد

ریزوبیوم توان تثبیت نیتروژن قابل توجهی دارند و

میتوانند حدود 70 درصد از نیاز گیاه لوبیا به نیتروژن را

تأمین نمایند که این امر در مطالعاتی که با استفاده از

ایـزوتوپ نیتروژن 15 انجام شده اسـت نیز تـأیید شد. در

آزمایشات مزرعهاي که در استانهاي مختلف انجام شد،

تلقیح گیاهان لوبیا با سویههاي برتر ریزوبیوم توانست

بطور میانگین عملکرد دانه لوبیا را در مقایسه با شاهد

تلقیح نشده 30 درصد افزایش دهد (اسدي و

همکاران،1384 .(علاوه بر پژوهشهاي یادشده تحقیقات

دیگري بر روي تثبیت زیستی نیتروژن در لوبیا در کشور

انجام شده است که نتایج برخی از آنها در قالب مقالات

پژوهشی منتشر شده است (یادگاري و همکاران، 1388 ،

قاسمی و همکاران، 1384 ،خلج وهمکاران، 1392 ،

افشاري و همکاران، 1385 .(جمع بندي نتایج پژوهش-

هاي انجام شده در کشور گویاي آن است که تلقیح ارقام

لوبیا با ریزوبیومهاي مناسب میتواند بخش قابل توجهی

از نیتروژن مورد نیاز گیاه را تأمین و در افزایش عملکرد

آن مؤثر واقع شود. هم اکنون قریب 60 سویه ریزوبیوم

همزیست لوبیا در کلکسیون میکروارگانیسم هاي خاکزي

(CCSM (در موسسه تحقیقات خاك و آب نگهداري

میگردد. خصوص براي تولید انبوه کود زیستی حاوي

ریزوبیومهاي همزیست لوبیا در اختیار بخش خصوصی

قرار گرفته است.

مبینا بغدادیان، تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۸

خاک کشاورزی پهپاد پهباد سیرنگ خلبان خدمات کشاورزی محصولات صرفه‌جویی در مصرف آب صرفه‌جویی در مصرف سم